Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), bir kişinin aşırı stresli, korkutucu veya dehşet verici bir olay yaşadıktan ya da tanık olduktan sonra geliştirdiği psikolojik bir rahatsızlıktır. Bu olaylar genellikle kişinin hayatını tehdit eden ya da güvenlik hissini sarsan deneyimler olur—örneğin, savaş, doğal afetler, ciddi kazalar, fiziksel veya cinsel saldırılar.

TSSB’nin belirtileri arasında şunlar bulunur:

• Travmayı tekrar yaşama (flashbackler, kabuslar, yoğun stres tepkileri)
• Kaçınma (travmayla ilgili yerlerden, insanlardan ya da düşüncelerden uzak durma)
• Duygusal uyuşma ve kopukluk hissi
• Aşırı uyarılma (uyku sorunları, sinirlilik, irkilme tepkileri, odaklanma güçlüğü)

TSSB tedavisi için farklı yöntemler kullanılabilir. Örneğin, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), özellikle “Maruz Bırakma Terapisi” ve “Bilişsel Yeniden Yapılandırma” teknikleri ile kişinin travmaya dair olumsuz düşüncelerini değiştirmeye odaklanır. Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) terapisi de, beynin travmatik anıları sağlıklı bir şekilde işlemesine yardımcı olabiliyor. Bunun yanında, bazı durumlarda antidepresan veya anksiyete ilaçları da semptomların yönetilmesine destek olabilir.

TSSB’nin kişiden kişiye farklı şekillerde ortaya çıkabileceğini unutmamak önemli. Tedavi süreci bazen zaman alabilir ama doğru destekle iyileşmek mümkün. Eğer kendin ya da tanıdığın biri bu tür belirtiler yaşıyorsa, profesyonel destek almak için sana yardımcı olacaktır.

 

DSM-5’e (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı, 5. Baskı) göre Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) tanı ölçütleri:

A. Travmaya maruz kalma

Kişi, gerçek ya da tehdit edici bir ölüm, ciddi yaralanma veya cinsel şiddete şu yollarla maruz kalmış olmalıdır:

1. Olayı doğrudan yaşamak.
2. Başkalarının başına gelen travmatik olaya doğrudan tanık olmak.
3. Bir aile üyesinin veya yakın arkadaşının travmatik bir olay yaşadığını öğrenmek (ölümün veya yaralanmanın şiddet içeren ya da ani olması gerekir).
4. Travmatik olayın tekrar eden ya da aşırı şekilde detaylarına maruz kalmak (örneğin, polis memurları veya ilk yardım görevlileri için).

B. Travmatik olayın yeniden yaşanması (en az 1 belirti)

1. Travmatik olayın istenmeyen, tekrar eden ve rahatsız edici anıları.
2. Travmaya dair rahatsız edici rüyalar/kabuslar.
3. Travmatik olay sanki yeniden yaşanıyormuş gibi hissettiren flashbackler.
4. Travmayı hatırlatan uyaranlara karşı yoğun psikolojik stres veya fiziksel tepkiler.

C. Kaçınma belirtileri (en az 1 belirti)

1. Travmatik olayla ilgili düşüncelerden, anılardan veya duygulardan kaçınma.
2. Travmayla ilgili yerlerden, insanlardan veya aktivitelerden kaçınma.

D. Bilişsel ve duygusal değişimler (en az 2 belirti)

1. Travmayla ilgili önemli kısımları hatırlayamama.
2. Kendine, başkalarına veya dünyaya dair olumsuz inançlar geliştirme (“Ben kötüyüm”, “Kimseye güvenilmez”).
3. Travma ile ilgili kendini veya başkalarını suçlama.
4. Sürekli olumsuz duygular yaşama (korku, öfke, suçluluk, utanç).
5. Önemli aktivitelerden kopma ya da ilgisizlik.
6. Diğer insanlardan kopuk hissetme.
7. Olumlu duygular hissetmekte zorlanma.

E. Aşırı uyarılma belirtileri (en az 2 belirti)

1. Sinirlilik, öfke patlamaları.
2. Tehlikeye karşı aşırı tetikte olma.
3. Abartılı irkilme tepkisi.
4. Konsantrasyon güçlüğü.
5. Uyku bozuklukları (uykuya dalamama, sık uyanma, kabuslar).

F. Belirtilerin süresi

Semptomlar en az 1 ay boyunca devam etmelidir.

G. Günlük işlevselliği bozması

Bu belirtiler kişinin sosyal, mesleki veya diğer önemli yaşam alanlarında ciddi sıkıntıya ya da işlev kaybına neden olmalıdır.

H. Başka bir nedenden kaynaklanmamalıdır

Belirtiler bir madde kullanımına (örneğin, alkol, uyuşturucu) veya başka bir tıbbi duruma bağlı olmamalıdır.

DSM-5, TSSB’yi farklı alt tiplerle de ele alır. Özellikle 6 yaş altı çocuklar için farklı tanı kriterleri bulunur ve disosiyatif belirtilerle birlikte görülebilen bir alt tip de tanımlanmıştır.